Inzicht in impact
Het Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen levert een overzicht van kennis over de maatschappelijke gevolgen van de gaswinning in Noord-Nederland. In juni 2018 is het eerste kennisoverzicht Maatschappelijke gevolgen bodembeweging Groningen uitgekomen. In juni 2020 publiceerden we een actualisatie van dit kennisoverzicht: Gaswinning, aardbevingen en maatschappelijke gevolgen voor de provincie Groningen en haar bewoners.
Inzicht in impact. De gevolgen van gaswinning voor de bewoners van Groningen is een actualisatie en opvolging van deze voorgaande kennisoverzichten. Voor dit geactualiseerde overzicht hebben wij gebruik gemaakt van de literatuur die verschenen is tussen juli 2019 en juli 2020. Net als de vorige kennisoverzichten is dit overzicht opgedeeld in zes thematische hoofdstukken. Daarnaast overzien we in de reflectie de ontwikkelingen binnen het gaswinningsdossier in volle breedte op basis van de bevindingen van drie kennisoverzichten en inzichten uit de praktijk. De samenvatting geeft een kort overzicht van de belangrijkste bevindingen per hoofdstuk. De hoofdstukken, de samenvatting en de reflectie kunnen ook apart gedownload worden.
Reflectie en fotokatern
Het Kennisplatform integreerde de afgelopen jaren in drie kennisoverzichten meer dan 250 onderzoeken. We voerden honderden gesprekken met bewoners en professionals. Dat stelt ons in staat om het gaswinningsdossier in volle breedte te overzien. Om lessen te trekken uit het gaswinningsdossier verkennen we bovendien hoe mijnbouwbeleid anders kan worden ingericht zodat er een eerlijke verdeling is tussen lusten en lasten voor bewoners.
In deze reflectie duiden we ontwikkelingen en patronen aan de hand van vier vragen:
1. Wat is de stand van zaken in ‘het dossier’?
2. Wat is de stand van zaken voor bewoners en gemeenschappen?
3. Wat versterkt de positie van bewoners en gemeenschappen?
4. Wat betekent dit voor de aanpak nu en in de toekomst?
Wat in de besproken publicaties deels buiten beeld blijft, is hoe de gevolgen van de gaswinning zich manifesteren in het dagelijks leven van individuele bewoners van het gaswinningsgebied. Om dit zichtbaar te maken, trok fotografe Marieke Kijk in de Vegte met haar camera het gebied in. Ze fotografeerde bewoners, die op verschillende manieren in aanraking zijn gekomen met de gevolgen van de gaswinning, en hun leefomgeving.
Overzicht ontwikkelingen
Niet alleen de stand van kennis verandert. Ook op het maatschappelijke, politieke en bestuurlijke vlak doen zich veel ontwikkelingen voor. We maakten een beknopt overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen in het aardbevings- en gaswinningsdossier tussen juli 2019 en juli 2020.
In dit hoofdstuk worden publicaties over communicatie, procedures en politieke besluitvorming en de juridische kwesties besproken.
Verschillende publicaties over beleid en besluitvorming in het gaswinningsdossier schetsen samen een relatief eenduidig beeld van de historische ontwikkelingen: de belangen van de bewoners van het gaswinningsgebied zijn structureel veronachtzaamd en de nadelige gevolgen van de gaswinning hadden eerder moeten doordringen (Damveld, 2020; Hakkenes, 2020; Vlek, 2020). Ook nu nog gaat de aandacht in de versterking voornamelijk uit naar technische kennis (Derksen & Gebben, 2020). Kennis over de maatschappelijke gevolgen blijft hierdoor vaak onbenut en er ontstaat een kloof tussen een systeemwereld van beleid en de leefwereld van bewoners, die voor bewoners en professionals moeilijk is te overbruggen. Nieuwe publicaties over de juridische dimensie van het gaswinningsdossier voegen hier nog eens aan toe dat de fundamentele rechten van Groningers onder druk komen te staan.
Bestuur, communicatie en beleid
Woningmarkt en economische ontwikkelingen
Dit hoofdstuk richt zich op de gevolgen van de gaswinning voor de economie en de woningmarkt in het gaswinningsgebied. De woningmarkt en de waardedalingsregeling, de economische stand van zaken in de regio en het effect van de gaswinning op ondernemers komen aan bod.
Dat de gaswinningsproblematiek een negatief effect op de woningmarkt heeft, lijkt in recente publicaties niet meer ter discussie te staan. De omvang van dit effect en de beste manier om deze vast te stellen zijn wel onderwerp van debat. Verschillende publicaties gaan hier in het kader van de regeling voor het vergoeden van waardedaling verder op in (De Kam & Hol, 2020; Hammerstein, Rouwendal & Boelhouwer, 2019; Poort et al., 2019). Ook bevraagde ondernemers ondervinden nadelen van de gaswinning (Stroebe et al.,2020a). Het gaat om schade die het gevolg is van bodemdaling (en de kosten die ondernemers zelf maken voor het herstellen hiervan), maar ook om de tijd en energie die zij moeten steken in de processen en procedures omtrent schadeafhandeling en versterking.
Gezondheid en welzijn
In dit hoofdstuk bespreken we de gevolgen van de gaswinning voor de gezondheid en het welzijn van de bewoners in het gebied. We besteden hierbij speciaal aandacht aan de gezondheidseffecten voor kinderen en jongeren. Omdat de stapeling van problemen en kansenongelijkheid hierbij een rol lijken te spelen, worden ook publicaties die hierop betrekking hebben besproken.
De gezondheid van bewoners van het gaswinningsgebied wordt sinds 2015 door Gronings Perspectief onderzocht, onder andere met vragenlijstonderzoeken. Ook recent onderzoek laat zien dat de gaswinningsproblematiek de gezondheid en het welzijn van bewoners negatief beïnvloedt. Dit geldt ook voor kinderen en jongeren in het gaswinningsgebied. Er zijn indicaties dat zij op achterstand staan in vergelijking met de rest van Nederland. Waar een voorzichtige afname van de negatieve impact te zien is bij bewoners met meervoudige schade, is nog niet duidelijk waardoor deze verandering precies wordt veroorzaakt en of deze blijvend is.
Beleving van veiligheid, versterking, schadeafhandeling en vertrouwen
Dit hoofdstuk heeft betrekking op de psychosociale effecten van de gaswinningsproblematiek en de beleving van bewoners van schadeafhandeling en versterking. We besteden aandacht aan de relatie tussen bewoners en de overheid en aan de rol die sociale cohesie speelt bij de weerbaarheid van bewoners en gemeenschappen. Ook genoegdoening en erkenning zijn onderwerp van onderzoek geweest in de periode die dit kennisoverzicht beslaat (Verheij et al., 2019).
De publicaties van Gronings Perspectief (Postmes et al., 2020, Stroebe et al., 2019a, 2019b, 2020), Vrieling et al. (2019) de Onafhankelijke Raadsman (2019, 2020) en de Commissie Bijzondere Situaties (2019) belichten de ervaringen van bewoners. Het beeld van de psychosociale impact van gaswinning en aardbevingen op bewoners blijft ook in recente onderzoeken grotendeels ongewijzigd. Door de aardbevingsproblematiek voelen bewoners zich onveilig, gefrustreerd en maken zij zich zorgen over de toekomst. Er is onder bewoners nog altijd vrij weinig vertrouwen in verschillende instanties.
Cultuur, identiteit en binding
Dit hoofdstuk gaat over cultureel erfgoed en identiteit, het imago van Groningen als woonplaats, vestigingslocatie en toeristische bestemming en erfgoedbeleid. Een actualisatie van het Erfgoedprogramma van de NCG en twee publicaties over erfgoed en imago vanuit het NPG vormen de belangrijkste thema's die worden besproken in dit hoofdstuk.
We concluderen dat er in toenemende mate oog is voor (cultureel) erfgoed in het gaswinningsgebied. Verschillende instanties houden zich hiermee bezig. De samenhang tussen erfgoed, identiteit, leefbaarheid en binding wordt hierbij erkend. Bovendien maakt objectgericht erfgoedbeleid plaats voor erfgoedbeleid waarbij de context, zoals bijvoorbeelde een dorp, wijk of landschap, in zijn geheel wordt meegenomen. Desondanks zijn er relatief weinig publicaties verschenen over die unieke Groninger gebiedsidentiteit. Het lijkt ons van groot belang hier de komende periode aandacht aan te besteden.
Leefbaarheid en leefomgeving
Dit hoofdstuk over leefbaarheid en leefomgeving richt zich op drie thema’s: de relatie tussen leefbaarheid en krimp, de rol die bewonersinitiatieven spelen in het op peil houden en verbeteren van de leefbaarheid en de energietransitie.
Op basis van de besproken publicaties constateren we dat de leefbaarheid in het gaswinningsgebied nog altijd onder druk staat. Niet alleen de gaswinningsproblematiek, maar ook het uitblijven van investeringen in gebieden waar sprake is van bevolkingskrimp heeft hieraan bijgedragen. Bewonersinitiatieven spelen een belangrijke rol in het op peil houden en verbeteren van de leefbaarheid. Verschillende onderzoekers wijzen op het belang van adequate (financiële) ondersteuning van deze bewonersinitiatieven, vooral door lokale overheden. Ook met betrekking tot de energietransitie wordt veel van bewoners verwacht. Gezien de aanhoudende maatschappelijke impact van de gaswinningproblematiek, is het van groot belang bij nieuwe energie projecten voldoende aandacht te besteden aan een eerlijke lusten/lasten verdeling en aan zeggenschap voor bewoners bij planvorming en uitvoering.
